Australijska polityka wielokulturowości zakłada istnienie społeczeństwa różnorodnego pod względem narodowym i kulturowym, powstałego w wyniku imigracji, w którym relacje pomiędzy jego członkami wyznacza współistnienie różnych kultur, a nie adaptacja do kultury dominującej. Tak rozumiane pojęcie wielokulturowości funkcjonuje, z pewnymi przerwami, w myśli i praktyce politycznej Australii od 40 lat. Jego interpretacja i implementacja niosą jednak ze sobą pewne trudności. Dlatego wciąż trwa dyskusja na temat zakresu pojęcia i związanej z tym kwestii wzajemnych relacji pomiędzy odmiennymi kulturami.

Imigracja do XX w.

Do roku 1901 poszczególne stany Australii były brytyjskimi koloniami, niezależnymi od siebie nawzajem i prowadzącymi samodzielne polityki - także wobec imigrantów. Do początku XX w. dominującą grupę stanowili Brytyjczycy i Irlandczycy (87 proc. w 1891 r.). Cała populacja Australii w 1889 r. była szacowana na 3 mln ludzi.

Już w XIX w. zainicjowana została polityka „białej Australii” (white Australia policy). U jej podstaw leżała obawa przed zalewem tanią siłą roboczą z Chin wskutek wybuchu gorączki złota w Australii
w połowie wieku. Niepokoje te skłoniły rządy Wiktorii i Nowej Południowej Walii do wprowadzenia ograniczeń w zakresie przyjmowania ludności chińskiej. Z kolei pod koniec XIX w. zaczęto się obawiać napływu robotników (tzw. Kanakas) z rejonu wysp Azji i Pacyfiku, co spowodowało eskalację negatywnych nastrojów w stosunku do obcokrajowców o innym kolorze skóry, których określano - także w kręgach politycznych - mianem „kolorowi”.

Inwazja Chińczyków w północnym Queensland, „The Illustrated Australian News”, 2 lipca 1877 r. Źródło: National Library of Australia.

Polityka „białej Australii” 

Gdy stany połączyły się w Związek Australijski (Commonwealth of Australia), w roku 1901 wydany został pierwszy akt federacyjny odnoszący się do polityki migracyjnej: Immigration Restriction Act. Stanowił on formalne usankcjonowanie implementacji polityki „białej Australii”, która dominowała w Australii przez kolejne kilkadziesiąt lat. Jak wskazano powyżej, pierwotnie u podstaw tej polityki leżała obawa przed tanią „obcą” siłą roboczą z krajów azjatyckich. Początkowo polityka ta dążyła do zastąpienia Azjatów ludnością pochodzenia europejskiego, potencjalnie wyznającą podobne do australijskich wartości. Miała ona zagwarantować szybką asymilację przyjezdnych oraz spójność społeczeństwa. Dlatego pierwotnie w ramach white Australia policy nie wprowadzono żadnych restrykcji wobec poszczególnych narodów Europy.

Omawiany akt określał też przesłanki wydalenia cudzoziemców z Australii. Wprowadzał także istotne restrykcje imigracyjne, nakładając na imigrantów np. obowiązek napisania dyktanda w języku angielskim (imigrant, który nie był w stanie napisać poprawnie tekstu w języku angielskim składającego się z 50 wyrazów, nie mógł zamieszkać w Australii), co jednoznacznie faworyzowało przybyszy z krajów anglosaskich. W dokumencie wskazano również możliwość przeprowadzenia egzaminu w innych językach europejskich, nie precyzując jednak listy tych języków („to be required to write out at dictation and sign in the presence of an officer a passage of fifty words in length in an European language”).

W roku 1901 uchwalono również Pacific Island Labourers Act, służący stopniowemu (do 1906 r.) odsyłaniu migrantów pochodzących z Wysp Pacyfiku do ich krajów pochodzenia. Jedyną grupą wyłączoną spod tej jurysdykcji byli ci, którzy mieszkali w Australii od co najmniej 20 lat i posiadali tam swoją ziemię.

Dbałość o „białą Australię” była podyktowana także sytuacją na arenie międzynarodowej (m.in. ekspansją Japonii w Azji), w wyniku czego Australia realizowała brytyjską politykę silnej Wspólnoty Narodów (Commonwealth). Po pewnym czasie polityka „białej Australii” stała się polityką otwarcie faworyzującą obywateli brytyjskiego pochodzenia. Rozpoczęto szeroką kampanię zachęcającą ich do osiedlania się w Australii. Pomimo to, udział imigracji brytyjskiej sukcesywnie malał - z 28 proc. w 1850 r. do 8 proc. w roku 1910.

Australia - dzięki przyjętym rozwiązaniom prawnym - zapewniła sobie ścisłą kontrolę nad napływającymi do niej imigrantami, co stanowiło powód do dumy dla wielu polityków. W 1919 r. premier Australii, William Morris Hughes określił tę politykę „czymś najlepszym, co mieliśmy do tej pory”.

Powojenna liberalizacja

Tuż po zakończeniu II wojny światowej na szczeblu federalnym został utworzony - po raz pierwszy w historii Australii - Departament Imigracji, z ministrem Arthurem Calwellem na czele. Kraj zainicjował nową politykę, nastawioną na liczniejszy niż do tej pory napływ ludności (Mass Migration Programm), podyktowaną głównie dążeniem do zwiększenia populacji (zakładano przyrost o 1 proc. rocznie) oraz zapotrzebowaniem na siłę roboczą, wynikającym z rozwoju kraju.

W 1947 r. wprowadzono ułatwienia imigracyjne dla osób posiadających przydatne kwalifikacje, tzw. Assisted Passage Scheme. Programem tym w pierwszej kolejności objęci byli Brytyjczycy - rządy Australii i Wielkiej Brytanii negocjowały jego zasady już w 1944 r. Ze względu na to, iż zakładał on bardzo niskie koszty związane z osiedleniem się w Australii dla wszystkich objętych programem, nosił nazwę Ten Pound Poms. Ponadto, stopniowo coraz chętniej przyjmowano całe rodziny zamiast pojedynczych pracowników, inicjując politykę łączenia rodzin (Operation Reunion), która umożliwiła przybycie do Australii ok. 30 tys. mieszkańców Europy Środkowej. Australia w tym czasie stała się też członkiem powołanego w Genewie Komitetu ds. Europejskiej Migracji, wskutek czego podpisała dwustronne umowy w zakresie tzw. assisted passage z wieloma krajami europejskimi (Austrią, Belgią, Danią, Finlandią, Grecją, Hiszpanią, Niemcami, Norwegią, Szwajcarią i Szwecją).

Działania zachęcające do imigracji z krajów europejskich nadal wpisywały się w założenia polityki „białej Australii”.  Wciąż priorytetowo traktowano bowiem obywateli brytyjskich, którzy jako jedyni zrównani zostali z obywatelami Australii (w 1948 r. w dokumencie Australian Citizenship Act po raz pierwszy wprowadzono pojęcie obywatelstwa australijskiego) pod względem możliwości uzyskiwania przywilejów socjalnych. Z drugiej strony, ze względu na to, iż dominująca część imigrantów, którzy napływali do Australii przede wszystkim z Europy, wyznawała którąś z religii chrześcijańskich oraz podobne wartości, stanowili oni nadal dość homogeniczną grupę. Nie różnili się też istotnie pod względem wyglądu fizycznego. Dlatego też Australia otworzyła się na ich bardziej masowy napływ, zakładając ich łatwą asymilację.

W 1958 r. przyjęto Migration Act, nakazujący przymusowe zatrzymywanie każdej osoby, która nielegalnie dostała się na terytorium Australii. Zwolnienie nastąpić mogło dopiero po uzyskaniu przez tę osobę wizy. Akt ten zawierał - stosowany do dziś - podział na wizę stałą (permanent visa) oraz tymczasową (temporary visa). Wprowadzał także dodatkowe przesłanki do podejmowania decyzji o deportacji. Migration Act stanowił punkt wyjścia dla późniejszych rozwiązań stosowanych wobec tzw. boat people oraz w zakresie przyznawania wiz.

Lata 1960. przyniosły sukcesywną liberalizację restrykcyjnych zasad dotyczących osób nieposiadających korzeni europejskich. Australia kontynuowała swoje dążenia do zwiększenia populacji. Zmiana podejścia wynikała po części także z chęci polepszenia reputacji na arenie międzynarodowej, gdzie Australia - ze względu na nadal prowadzoną politykę „białej Australii” - uchodziła za kraj antyazjatycki, co z kolei źle wpływało na jej bilans handlowy z krajami tegoregionu. Ponadto, dotychczasowe pozytywne doświadczenia z napływającą społecznością żydowską oraz śródziemnomorską miały znaczenie dla przełamywania istniejących stereotypów i obaw.

Do najważniejszych decyzji zmierzających do liberalizacji polityki migracyjnej w tym okresie należały: zredukowanie z 15 do 5 lat czasu oczekiwania na obywatelstwo australijskie dla osób o pochodzeniu nieeuropejskim oraz ułatwienia związane z wjazdem do Australii. Podstawami do uzyskania zgody na wjazd do kraju, ogłoszonymi oficjalnie w 1966 r. przez Ministra Imigracji, Huberta Oppermana, były: dobre kwalifikacje (wcześniej stosowano określenie „wyjątkowe i wysokie kwalifikacje” - distinguished and highly qualified), zdolność zintegrowania się ze społeczeństwem oraz posiadanie cech pożądanych z punktu widzenia interesu Australii. Należy jednak zauważyć, iż wciąż kluczowe było kryterium potencjalnej integracji ze społeczeństwem australijskim.

W wyniku tych zmian stopniowo wzrastała liczba napływających do Australii obywateli krajów nieeuropejskich. W 1966 r. wynosiła ona 1 498 osób, a w 1971 r. wzrosła do 6 054 osób.

Początek polityki wielokulturowości

Powyżej opisane zmiany ostatecznie doprowadziły do porzucenia przez władze Australii polityki „białej Australii”, którą zastępowano coraz większym otwarciem na imigrację, przybierającym w końcu formę polityki wielokulturowości. Okres największych zmian przypadł na lata 1966-73. Ich istotą było porzucenie zasady wymagania od imigrantów całkowitej asymilacji ze społeczeństwem australijskim. W to miejsce przyjęto założenie, iż integracja umożliwia zachowanie odmiennej tożsamości, na którą składa się m.in. kultura i język kraju pochodzenia. Ponadto, dostrzeżono konieczność wyjścia naprzeciw potrzebom imigrantów pochodzenia nieeuropejskiego poprzez zapewnienie im wsparcia instytucjonalnego.

Wdrożenie polityki wielokulturowości nie byłoby możliwe, gdyby nie prowadzone na tym polu badania wybitnych socjologów i ich współpraca w tym zakresie z Ministerstwem Imigracji. Za jednego z ojców wielokulturowości Australii uważany jest prof. Jerzy Zubrzycki, naukowiec pochodzenia polskiego, który przyjechał do Australii w 1955 r., w odpowiedzi na propozycję pracy na Australian National University w Canberrze. W 1970 r. utworzył on w tej uczelni Wydział Socjologii. W ramach pracy naukowej przygotował na potrzeby rządu wiele ekspertyz i analiz dotyczących polityki imigracyjnej. Opracowania te stały się podstawą programu wielokulturowości.

Prof. Jerzy Zubrzycki w swoim domu w Yarralumla, Canberra, 14 sierpnia 2007 r. Źródło: National Library of Australia.

Pojęcie wielokulturowości w oficjalnej nomenklaturze Australii pojawiło się w 1973 r. Miało ono wtedy jeszcze nieco inne znaczenie niż obecnie obowiązująca interpretacja. Pojęcie to zostało użyte jako nazwa dla parasolowego programu mającego odpowiadać na trudności społeczne i ekonomiczne, z jakimi zmagali się imigranci. Przy tej okazji podjęto następujące działania: zrównanie uprawnień obywateli krajów nieeuropejskich z uprawnieniami obywateli krajów europejskich pod względem okresu oczekiwania na możliwość złożenia wniosku o obywatelstwo australijskie (trzy lata po uzyskaniu statusu stałego rezydenta); całkowite wyeliminowanie z polityki imigracyjnej kryterium rasy; ratyfikowanie wszystkich umów międzynarodowych (zarówno pomiędzy krajami, jak i z organizacjami międzynarodowymi) odnoszących się do kwestii imigracji i rasy.  

Zmiany zostały wprowadzone przez laburzystowski rząd Gougha Whitlama (premier w latach 1972-75). Zmiany motywowane były pragmatyką i wynikały z analizy interesów ekonomicznych oraz socjalnych Australii. Nie bez znaczenia była także krytyka, z jaką spotykała się dotychczasowa polityka migracyjna kraju na arenie międzynarodowej. Do głównych beneficjentów zmian należała ludność pochodzenia azjatyckiego. W decyzji Whitlama niektórzy dopatrują się także dążenia premiera do zapewnienia sobie poparcia politycznego ze strony taniej siły roboczej z krajów Europy Południowej. Nowa polityka miała bowiem zmienić negatywne do nich nastawienie i zrównać ich pozycję z reprezentantami tych narodów europejskich, które cieszyły się większym zaufaniem i lepszą pozycją społeczną.

Dominująca część społeczeństwa australijskiego popierała wprowadzane stopniowo zmiany w obszarze polityki wielokulturowości, czego potwierdzeniem były wyniki badań prowadzonych w kolejnych latach wdrażania tej polityki.

Wielokulturowość sensu stricto

W przyjętym w 1975 r., jeszcze za rządów Whitlama, Racial Discrimination Act uznano za niezgodną z prawem dyskryminację ze względu na rasę i pochodzenie etniczne. W tym samym roku gabinet nowo powołanego premiera opozycyjnej Partii Liberalnej (lata 1975-83), Malcolma Frasera kontynuował poczynania swego poprzednika w tym zakresie. Na poziomie federalnym można zatem mówić o konsensusie w kwestii polityki wielokulturowości.

Fraser ustanowił radę konsulatacyjną zwaną Ethnic Affairs Council, której głównym celem miało być doradztwo premierowi w kwestiach migracyjnych oraz promowanie harmonijnych stosunków
w społeczeństwie australijskim. Na czele rady stanął prof. Jerzy Zubrzycki. W 1977 r. w jej ramach stworzył, wraz z Jeanem Martinem, dokument pt. „Australia as a Multicultural Society”, w którym jako pierwszy posłużył się definicją wielokulturowości sensu stricto - w znaczeniu do dziś stosowanym w Australii. Autorzy podkreślali w dokumencie, iż Australia powinna dążyć do pluralizmu kulturowego, który powinien opierać się na następujących zasadach: poszanowanie dla odmienności kulturowej; zapewnienie równości każdej jednostce; wspieranie społecznej integracji; aktywny udział każdej jednostki w życiu społecznym.

Pemier Fraser zamierzał dokonać, niezależnie od Ministerstwa Imigracji, oficjalnej rewizji dotychczasowej polityki migracyjnej kraju. Zlecił przygotowanie specjalnego raportu na temat dotychczasowych rozwiązań w zakresie pomocy migrantom udzielanej przez państwo. I tak, w 1978 r. powstał dokument autorstwa prawnika Franka Galbally’ego: „Review of Post Arrival Programs and Services for Migrants” (znany także jako „Galbally Report”), zawierający wiele rekomendacji i opinii, które po raz pierwszy przedstawione zostały w Parlamencie bezpośrednio przez premiera Frasera.

Do najważniejszych zaleceń należały: potrzeba zapewnienia wszystkim członkom społeczeństwa równego dostępu do usług i świadczeń udzielanych przez państwo; uznanie, że różnorodność językowa i kulturowa nie stanowi zagrożenia dla jedności narodowej i że społeczeństwo wielokulturowe może pozytywnie wpływać na rozwój kraju; zagwarantowanie poszanowania prawa każdej jednostki do zachowania własnej kultury; potrzeba stworzenia możliwości i warunków dla wzajemnego zrozumienia ludzi wywodzących się z różnych kultur; potrzeba wprowadzenia mechanizmu regularnych konsultacji ze społecznościami etnicznymi w zakresie ich potrzeb społecznych; udzielanie wsparcia finansowego lokalnym radom społeczności etnicznych; uruchomienie na szeroką skalę programów nauczania języka angielskiego. 

Rząd przyjął większość z powyższych uwag i rekomendacji. W ich rezultacie została zainicjowana działalność rozgłośni telewizyjnej i radiowej SBS (Special Broadcasting Service) stanowiącej ikonę australijskiej wielokulturowości. SBS jako pierwsza zaczęła bowiem nadawać programy w obcych językach, co do 1973 r. było niezgodne z prawem.

Do realizacji wszystkich postanowień zawartych w raporcie zaangażowana została większość ministerstw federalnych, a do koordynacji powołano międzyministerialną komisję, na czele której stanął prof. Zubrzycki. Powstał także Institute of Multicultural Affairs, z Galballym na czele, powołany w 1979 r. w celach badawczo-doradczych. Tym samym, po raz pierwszy w historii Australii polityka wielokulturowości została oficjalnie usankcjonowana.

Tak zdefiniowana polityka wielokulturowości nie obowiązywała wcześniej w żadnym innym kraju. Jej założenia różniły się zarównood założeń dominującej w Europie polityki asymilacji, jak i przyjętej w USA polityki „etnicznego tygla”. Stąd też należy zachowywać ostrożność, posługując się pojęciem „wielokulturowość”. Nierzadko bywa ono bowiem odnoszone do różnych procesów, których nie powinno się w prosty sposób porównywać.

Dla Australii pierwszym egzaminem z wdrażania polityki wielokulturowości było postępowanie wobec uchodźców wietnamskich przybywających do Australii na łodziach od połowy lat 1970. (pierwsza łódź przybyła w kwietniu 1976 r.). Fraser zdecydował się, w obliczu trwającego kryzysu na Półwyspie Indochińskim, na przyjęcie wielu uchodźców, w czym dostrzegał moralny obowiązek i dowód na autentyczne porzucenie polityki „białej Australii”. Jego decyzja w tym zakresie stanowiła krok naprzód w stosunku do działań poprzednika.

Przeciwnicy polityki wielokulturowości

Fraser spotykał się niechęcią społeczną, kształtowaną m.in. przez nie dające się racjonalnie wytłumaczyć obawy przed „inwazją Azjatów”. Wtedy też narodził się problem uchodźstwa, tzw. boat people, trwający w Australii do dziś i nie mający swojego systemowego rozwiązania.

Polityka wielokulturowości na tym etapie wzbudzała sporo kontrowersji także na poziomie stanowym. Jednym z jej głównych oponentów był premier (1968-1987) stanu Queensland, Johannes „Joh” Bjelke-Petersen, który sprzeciwiał się jej aż do zakończenia pracy na tym stanowisku. W późniejszych latach (1998 r.) właśnie w Queensland największe poparcie w skali kraju wyborach federalnych zdobyła partia One Nation, z Pauline Hanson na czele, odrzucająca jakąkolwiek różnorodność etniczną i deklarująca niechęć wobec narodów azjatyckich.

Na początku lat 1980. do krytyków wielokulturowości dołączył australijski historyk, Geoffrey Norman Blainey, według którego zwolennicy wielokulturowości ignorują okres australijskiego osadnictwa i budowy państwa, które według niego powstało głównie dzięki obywatelom Wysp Brytyjskich. W okresie tym Australia była homogeniczna kulturowo i posiadała swoją kulturową tożsamość, nad utratą których Blainey ubolewał. Wypowiedzi Blaineya otworzyły kolejny etap dyskusji na temat wielokulturowości.

Początek lat 1990. przyniósł wprowadzenie rozwiązań prawnych służących zapobieganiu problemowi wzrastającego napływu boat people. Poza ściślejszym monitorowaniem wybrzeża podjęto bliższą współpracę z krajami, z których potencjalnie mógł odbywać się przemyt ludzi, m.in. z Malezją i Indonezją. Ponadto, Australia implementowała politykę obowiązkowego zatrzymywania wszystkich przybyłych do Australii uchodźców (zainicjowaną w 1958 r. przez Migration Act). Poprzedzona została ona kilkunastoletnią debatą polityczno-społeczną na ten temat. Wdrożenie tej polityki - wspieranej także przez konserwatywną opozycję - dokonało się za rządów laburzystowskiego premiera Paula Keatinga (premiera w latach 1991-96). 

Rządy kolejnego konserwatywnego premiera (lata 1996-2007), Johna Howarda cechowały się pewnym odejściem od dotychczasowej linii w zakresie polityki wielokulturowości, u podstaw którego leżała zmiana w rozumieniu tego pojęcia. Premier, doceniając istnienie społeczeństwa zróżnicowanego pod względem kulturowym, podkreślał, iż niezbędne jest zachowanie kultury dominującej, z jej elementami konstytutywnymi, do których należą: etyka judeochrześcijańska oraz instytucje i wartości wywodzące się z brytyjskiej tradycji politycznej. 

Howard wprowadził także zmiany w zakresie polityki wobec uchodźców (w rozumieniu Konwencji Genewskiej). W 1999 r. został wdrożony nowy system oparty na wydawaniu im specjalnych wiz, zwanych Temporary Protection Visas. Umożliwiały one pobyt na terenie kraju przez trzy lata (bez prawa do podróżowania za granicę), z możliwością ubiegania się o jego przedłużenie po tym okresie. Wiza ta zastępowała dotychczasową Permanent Protection Visa, w której limit czasowy nie był narzucany.

W kolejnych latach rządów Howarda polityka wobec nielegalnej imigracji ulegała zaostrzeniu, co po części było uzasadniane walką z terroryzmem. W 2001 r. wprowadzono bezprecedensowe rozwiązanie - tzw. Pacific Solution - wobec osób próbujących nielegalnie przekroczyć granicę z Australią drogą morską. Zakładało ono, iż osoby te będą transportowane na jedną z wysp Pacyfiku: Nauru lub Manus (wyspa należąca do Papui Nowej Gwinei), gdzie specjalnie w tym celu zostały utworzone ośrodki dla uchodźców.

Istotą tego rozwiązania było niewpuszczanie uchodźców na ląd Australii (lub zezwolenie na ich pobyt na kontynencie wyłącznie w ramach tranzytu). Wszelkie czynności związane z uregulowaniem ich statusu, które dokonywane były we współpracy z Komisją ONZ ds. Uchodźców, przeprowadzano poza granicami kraju i poza obszarem obowiązywania australijskiego prawa. Funkcjonowanie Pacific Solution było możliwe dzięki podpisaniu przez Australię porozumienia - tzw. Memorandum of Understanding (MoU) - z rządem Nauru oraz Papui Nowej Gwinei. Spotkało się ono jednak z falą krytyki na arenie międzynarodowej, głównie ze strony organizacji broniących praw człowieka. Zarzucano m.in., iż porozumienie zostało wprowadzone ad hoc, bez właściwego przygotowania. Bezpośrednim impulsem do wdrożenia Pacific Solution była sprawa norweskiego statku Tampa, z ponad 400 Afgańczykami na pokładzie. Howard nie zezwolił na zacumowanie statku do australijskiego wybrzeża, a przebywający na jego pokładzie zostali przewiezieni na wyspę Nauru. Do historii przeszła wypowiedź premiera w tej sprawie: „To my będziemy decydować, kto przybędzie do tego kraju i w jakich okolicznościach”, traktowana jak odzwierciedlenie przyjętej przez Howarda polityki.

Polityka migracyjna rządu Partii Pracy- w poszukiwaniu łagodniejszych rozwiązań Pacific Solution stało się jednym z głównych tematów kampanii wyborczej prowadzonej przed wyborami parlamentarnymi w 2007 r. Kandydat Partii Pracy na premiera, Kevin Rudd zapowiedział, iż w razie wygranych wyborów, Pacific Solution zostanie zniesione. Tak też się stało - na początku 2008 r. zamknięte zostały oba ośrodki dla uchodźców na Wyspach Pacyfiku. Od 2001 r. do lutego 2008 r. przebywało w nich łącznie 1 637 osób, zatrzymanych tam do czasu zakończenia procedury uchodźczej, co w niektórych przypadkach oznaczało pobyt nawet przez kilka lat. Ponadto, zlikwidowano system oparty na wydawaniu Temporary Protection Visas, powracając do rozwiązania nie narzucającego ograniczenia czasowego, czyli Permanent Protection Visa. Obecnie rządząca Partia Pracy, poszukując rozwiązania problemu boat people, bierze jednak pod uwagę powrót do Pacific Solution.

Wygrana Partii Pracy, poza likwidacją istniejących restrykcyjnych rozwiązań, przyniosła zapowiedź fundamentalnych zmian w polityce migracyjnej kraju w kwestii przymusowego zatrzymywania uchodźców. Nowe założenia po raz pierwszy przedstawił Minister Imigracji, Chris Evans w dokumencie „New Directions in Detention”. Dokument określał, że zatrzymane mogą być jedynie te osoby, które: niosą zagrożenie ze względu na stan zdrowia, trudność w identyfikacji i kwestie bezpieczeństwa; nie mają uregulowanego statusu pobytowego i stanowią zagrożenie dla społeczeństwa bądź nagminnie odmawiają skorzystania z możliwości ubiegania się o wizę. Zatrzymaniu natomiast nie będą podlegać dzieci, a jeśli to możliwe - także ich rodziny. Niemożliwe jest zatrzymanie nie mające uzasadnienia i na czas nieokreślony. Zatrzymanie powinno być stosowane jako rozwiązanie ostateczne i na jak najkrótszy czas, natomiast osoby przebywające w ośrodku powinny być traktowane sprawiedliwie i z poszanowaniem prawa i ludzkiej godności.

Na zdjęciu: tzw. boat people. Źródło: EUAustralia Online.

Polityka migracyjna rządu Partii Pracy - kontynuacja 

Po objęciu funkcji  szefa nowoutworzonego rządu Partii Pracy, we wrześniu 2010 r., premier Julia Gillard zapowiedziała wprowadzenierozwiązań mających ukrócić przemyt potencjalnych uchodźców do Australii i umożliwić odejście od - uznawanej przez nią za niekonsekwentną i nieskuteczną - polityki K. Rudda w sprawie uchodźców. Nowy rząd rozpoczął usilnie starania w celu utworzenia ośrodka przejściowego dla uchodźców poza terytorium Australii, gdzie mieliby oni być poddawani procedurze nadawania im odpowiedniego statusu. Istotą rozwiązania było to, że procedura miała zostać przesunięta poza granice Australii, i w tym aspekcie było ono zbieżne z Pacific Solution, od czego jednak rząd się odżegnywał. Zapowiedź utworzenia takiego ośrodka w Timorze Wschodnim, jak i na Papui Nowej Gwinei, zakończyła się jednak fiaskiem ze względu na brak pozytywnych ustaleń z tamtejszymi rządami. Z innych powodów nie  doszła do skutku analogiczna współpraca z Malezją, z którą w lipcu 2011 r. rząd australijski podpisał umowę. Umowa przewiduje, że w ciągu czterech lat Australia wyśle do Malezji 800 boat people, przyjmując w zamian 4 tys. uchodźców o uregulowanym statusie. Pod koniec sierpnia 2011 r. Sąd Najwyższy Australii uznał, że umowa jest niezgodna z prawem, agumentując, że rząd nie może legalnie odsyłać potencjalnych azylantów do państwa, które nie jest sygnatariuszem Konwencji ONZ dotyczącej statusu uchodźców bądź nie gwarantuje uchodźcom praw na gruncie swego prawodawstwa. 

Zapowiedź nowej polityki wielokulturowości

Niezależnie od porażki w obszarze polityki wobec uchodźców, w lutym 2011 r. Minister Imigracji, Chris Bowen zainicjował nową politykę wielokulturowości, uznając dotychczasowe działania rządu w tym zakresie za wyjątkowo udane, gdyż determinowane przez następujące czynniki: poszanowanie australijskich wartości; zasada prymatu obywatelstwa; polityczne partnerstwo. Według Ministra dotychczasowa polityka wielokulturowości Australii zakłada: możliwość celebrowania odmiennych tradycji i języka; pozytywny wpływ wielokulturowości na rozwój narodowej jedności i harmonii oraz zachowanie wartości demokratycznych; stworzenie społeczeństwa spójnego i inkluzywnego, w którym każdy ma możliwość uczestniczenia i korzystania z możliwości oferowanych przez Australię, bez względu na swój język i kulturę; zapewnienie wszystkim obywatelom adekwatnego do ich potrzeb wsparcia poprzez umożliwienie dostępu do odpowiednich usług; uznanie ekonomicznych i handlowych korzyści wynikających z istnienia społeczeństwa wielokulturowego; promocja zrozumienia i akceptacji, wspierana przez implementację odpowiedniego prawa. Należy jednak pamiętać, że tak pojmowana polityka wielokulturowości, przyjęta przez rząd, ograniczona jest przez kryterium przestrzegania australijskiego prawa. 

Minister Bowen zapowiedział wzbogacenie dotychczasowej polityki wielokulturowości o następujące elementy:

1. Powołanie Rady ds. Wielokulturowości (Australian Multicultural Council), która zastąpi Radę Doradczą ds. Wielokulturowości, otrzymując większy zakres kompetencji od swojej poprzedniczki. Oficjalnie działalność Rady została zainicjowana w sierpniu 2011 r. W jej skład weszło dziesięciu członków reprezentujących poszczególne stany. Do jej głównych zadań należy: doradztwo rządowi, pomoc przy organizowaniu wydarzeń promujących wielokulturowość, w tym wdrożenie programu „Ambasadorzy wielokulturowości”*. 

2. Powołanie Narodowego Partnerstwa i Strategii na Rzecz Antyrasizmu w celu skuteczniejszego reagowania na problemy dyskryminacji i rasizmu. W ramach programu współpracować będą ze sobą Wydział Imigracji, Australijska Komisja Praw Człowieka, Komisarz ds. Dyskryminacji Rasowej, Departament ds. Rodziny, Spraw Społecznych i Aborygeńskich,  Rada ds. Wielokulturowości, biuro prokuratora generalnego i organizacje pozarządowe.

3. Ustanowienie programu „Wielokulturowe Partnerstwo Młodych na rzecz Sportu” mającego na celu umożliwienia harmonijnego udziału młodzieży w życiu społecznym poprzez sport.

4. Dystrybucja funduszy wspierających sztukę i festiwale związane z tematyką wielokulturowości w ramach istniejącego programu „Różnorodność i Społeczna Inkluzja” w celu zwiększenia społecznej świadomości i wzajemnego zrozumienia.

5. Skuteczniejsze gromadzenie informacji na temat adekwatności świadczeń i usług dostarczanych imigrantom przez państwo.

Powstanie Rady ds. Wielokulturowości nie odbiło się zbyt dużym echem w mediach, a tym samym nie wywołało dyskusji na temat zasadności jej istnienia. Skład rady stał się natomiast przedmiotem konfliktu między partiami koalicji rządzącej w zakresie liczby reprezentantów każdego stanu. O podobnie nikłym oddźwięku można mówić w wypadku pozostałych deklarowanych przez rząd działań w ramach rozszerzania polityki wielokulturowości. Przedmiotem żywej i toczącej się niemalże bez przerwy debaty w mediach i między partiami politycznymi pozostaje natomiast kwestia rozwiązania problemu boat people.

Wielokulturowość a kultura dominująca

Australijska polityka imigracyjna wyznaczana jest przez szereg bardzo różnych czynników, do których należą obecnie m.in.: niekontrolowany napływ boat people, istnienie upośledzonej społecznie grupy ludów rdzennych - Aborygenów czy powiększająca się społeczność muzułmańska. Powiązane z polityką imigracyjną pojęcie wielokulturowości musi więc uwzględniać wskazane kwestie, które z kolei decydują o specyfice australijskiej polityki wobec imigrantów.

Australijska wielokulturowość charakteryzuje się pojmowaniem kultury w ujęciu dynamicznym. Kultura podlega ciągłym zmianom, pod wpływem przyjmowania elementów kultur przybywających imigrantów. Tak pojęta kultura jest zatem procesem, a nie zbiorem niezmiennych wartości i tradycji. Elementem, który wyznacza granice zmiany, jest przestrzeganie prawa oraz zasad liberalnej demokracji i tolerancji, czyli wartości charakterystycznych dla cywilizacji Zachodu. W ramach australijskiej koncepcji wielokulturowości nie zanegowano wszystkich wartości zachodnich, w tym wartości kręgu anglosaskiego. Najlepszym na to dowodem jest fakt, iż wyróżnikiem australijskiej tożsamości jest nadal umiejętność posługiwania się językiem angielskim, będącym jedynym językiem urzędowym Australii. Jego znajomość, dla celów edukacyjnych bądź zawodowych, musi zostać potwierdzona standaryzowanymi w skali międzynarodowej metodami.  

Na jeszcze bardziej centralną rolę wartości kultury anglosaskiej wskazują australijscy konserwatyści. Wprawdzie ich krytyka wobec wielokulturowości znacznie osłabła od czasu rządów Johna Howarda, ale nadal twierdzą oni, iż wielokulturowość nie jest niczym nowym, bo towarzyszy Australii od czasów powstawania jej białego społeczeństwa. Wielokulturowość to bowiem proces polegający na stopniowym asymilowaniu się innych kultur do dominującej kultury australijskiej. Wprawdzie asymilacja może przebiegać powoli i stopniowo, a nawet w sposób charakterystyczny dla danej kultury, jednak ostatecznie zakłada akces do kręgu wartości dominujących. Takie rozumienie wielokulturowości wyraźnie jednak utrzymuje dychotomię „my-oni”.

Niezależnie od różnic w podejściu do problemu stopnia asymilacji, nie ulega dyskusji, iż wielokulturowość, pojmowana jako współistnienie ludzi wywodzących się z różnych kultur, jest zjawiskiem nieuniknionym, rezultatem procesu modernizacji („modernizacja” jest tu rozumiana jako „proces, przejście, wszechogarniająca strukturalna zmiana społeczna, w efekcie czego powstaje, jest konstruowane »inne« społeczeństwo”**). W wyniku modernizacji społeczeństwa różnicują się oraz rośnie współzależność między grupami społecznymi, narodami i regionami cywilizacyjnymi***. Aby oba te zjawiska - zróżnicowanie społeczeństwa oraz wzrastająca współzależność jego członków - przebiegały jak najbardziej harmonijnie i nie były zagrożone patologiami, konieczna jest interwencja państwa mająca na celu wzmocnienie procesów integracyjnych zarówno poprzez tworzenie ram prawno-instytucjonalnych, system edukacji, jak i promowanie odpowiednich postaw. Tylko wtedy możliwe będzie istnienie zintegrowanego społeczeństwa wielokulturowego, którego beneficjentami będą obie strony - „większość” i „mniejszość”. 

Zakres i funkcja kultury „większości” oraz jej relacja wobec kultur „mniejszości” pozostaje w Australii przedmiotem zarówno debaty politycznej, jak i uniwersyteckiej. Dyskusja będzie toczyć się tak długo, jak długo istnieć będą podziały ideologiczne oraz do czasu, gdy istnienie społeczeństwa wielokulturowego przestanie implikować jakiekolwiek problemy. Czy będzie to w ogóle możliwe i czy stanie się to raczej w wyniku przyjętych rozwiązań, czy wskutek spontanicznie zachodzących w tym społeczeństwie procesów? To pytanie pozostaje otwarte.