Brazylia - kraj futbolu, nieprzebytej puszczy, karnawału i faweli. Dla Polaków dodatkowym skojarzeniem, chociaż mniej oczywistym, mogłoby być - kraj Polonii. Liczba osób o polskich korzeniach w tym kraju sięga nawet 1,5 mln osób (czyli ok. 1 proc. populacji całego kraju). 

Pierwsi Polacy docierali do Brazylii już na początku XVII w., wraz z Holenderską Kompanią Zachodnioindyjską i byli obecni wśród pierwszych misjonarzy. Ze znanych Polaków warto wspomnieć zwłaszcza o Pawle Edmundzie Strzeleckim czy Ignacym Domeyce - polskich podróżnikach i badaczach „białych plam” na mapach świata. Strzelecki co prawda zasłynął zdobyciem i nazwaniem imieniem Kościuszki najwyższego szczytu w Australii, ale badania geologiczne i wyprawy prowadził także w Brazylii, podobnie jak Domeyko, który z kolei bardziej znany jest z badań w Chile, ale wiele prac zrealizował też na terytorium Brazylii.

„Brazylijska gorączka” ok. 1890 r., czyli punkt kulminacyjny nasilającej się od połowy XIX w. fali emigrantów z Polski do Brazylii, była efektem programu zagospodarowania niezamieszkałych dotąd terenów tego kraju, realizowanego przez brazylijskie władze. Elementem tych działań było zapraszanie nowych imigrantów. Z ziem polskich do Brazylii wyjeżdżali w większości chłopi, którzy uciekali przed biedą i brakiem perspektyw na miejscu. Ziemi i chleba poszukiwali głównie w stanie Parana, Rio Grande do Sul, Santa Catarina. Interesującym świadectwem tej migracji są listy zebrane przez prof. Witolda Kulę, które cudem przetrwały wojnę i wydane zostały przez jego syna 2012 r. (zob. „BM” nr 38, s. 10, „Bo ja mam lepi jak dziedzic w Polsce, ktury ma dziesięć folwarków”).

W 1938 r. doszło do swoistej „zagłady” kultury Polonii brazylijskiej. Nowe prawo nakazało naukę w języku urzędowym (portugalskim), zamknięto polskie szkoły i liczne stowarzyszenia polonijne. Miało to na celu ochronę Brazylii przed obcymi wpływami i skonsolidowanie państwa, ale jednocześnie uderzyło w mniejszości narodowe, w tym Polaków, którzy zostali poddani procesom asymilacyjnym.

Kim są współcześni Brazylijczycy pochodzenia polskiego? Takie pytanie zadała sobie prof. Elżbieta Budakowska w książce pt. „Etnicidade polonesa no Brasil a luz de pesquisas sociologica”, napisanej na podstawie badań terenowych przeprowadzonych w 13 stanach Brazylii wśród Brazylijczyków o polskich korzeniach. Dla tych, którzy nie znają języka portugalskiego, do czytania zostaje niestety tylko streszczenie i spis treści oraz poprzednie prace autorki na ten temat.          

MP

Elżbieta Budakowska (2014), Etnicidade polonesa no Brasil a luz de pesquisas sociologica, Warszawa: Muzeum Historii Polskiego Ruchu Ludowego; Instytut Studiów Iberyjskich i Iberoamerykańskich UW.