Wspólnie przeciw wykluczeniu imigrantów
Polityki dotyczące integracji imigrantów są domeną państw członkowskich Unii Europejskiej. Komisja Europejska posiada jednak bardzo potężne narzędzie do wywierania wpływu na kształt tych polityk we wszystkich krajach. Narzędziem tym jest Europejski Fundusz na rzecz Integracji Obywateli Państw Trzecich (EFI). Korzystając z tego instrumentu, Komisja Europejska pomaga w rozpowszechnianiu najlepszych praktyk integracyjnych i ułatwia wymianę doświadczeń pomiędzy zainteresowanymi podmiotami (władzami publicznymi, organizacjami pozarządowymi, migranckimi i religijnymi) na różnych poziomach: krajowym, regionalnym i lokalnym.
Konferencja zatytułowana „Wspólna polityka integracji: zapobieganie wykluczeniu imigrantów w UE” zorganizowana przez Caritas Polska i Ministerstwo Pracy i Polityki Społecznej miała na celu pobudzenie rozwoju współpracy międzynarodowej, która umożliwiłaby każdemu z zaangażowanych państw członkowskich współtworzenie europejskiej polityki integracji i wzmocnienie procesów wymiany dobrych praktyk w zakresie tworzenia krajowych strategii integracyjnych. W konferencji uczestniczyli przedstawiciele rządów państw członkowskich, organizacji międzynarodowych, samorządów lokalnych, organizacji pozarządowych, stowarzyszeń migranckich oraz naukowcy.
Konferencja pod patronatem polskiej prezydencji w Radzie Unii Europejskiej miała także na celu zainicjowanie krajowej debaty nad kształtem polskiej polityki wobec imigracji i umieszczenie jej bezpośrednio w kontekście debaty europejskiej nad tym zagadnieniem. Konferencja została zorganizowana w Lublinie - mieście, które wydaje się prowadzić, jak na polskie warunki, bardzo przemyślaną politykę wobec zamieszkujących je migrantów.
Wielokulturowość to fakt
Konferencję otworzył ks. dr Marian Subocz, dyrektor Caritas Polska, który podkreślił znaczenie działań podejmowanych przez Caritas w dziedzinie integracji imigrantów przymusowych (uchodźców) i pracowniczych. Wiceprezydent Lublina, Włodzimierz Wysocki, witając uczestników konferencji w imieniu miasta-gospodarza, zaakcentował wagę tworzenia więzi międzykulturowych, które są podstawą spójnego społeczeństwa. Ministerstwo Pracy i Polityki Społecznej (MPiPS) było reprezentowane przez dyrektor Krystynę Wyrwicką, która przedstawiła zaangażowanie Ministerstwa w tworzenie „Polityki migracyjnej Polski”, dokumentu opisującego wyzwania, przed którymi stoi Polska w zakresie migracji, oraz strategii MPiPS dotyczącej radzenia sobie z tymi wyzwaniami.
Bardzo inspirująca dla uczestników konferencji była wypowiedź prof. Danuty Hübner, posłanki Parlamentu Europejskiego. Prof. Hübner przedstawiła najważniejsze wnioski z raportu „Żyjąc we wspólnocie: Łącząc różnorodność z wolnością w Europie XXI wieku”, którego jest współautorką. Jej zdaniem powinniśmy uznać wielokulturowość Europy za fakt. Prof. Hübner stwierdziła, że nadanie imigrantom prawa głosu w wyborach lokalnych jest bardzo istotnym krokiem w kierunku ich integracji.
Z kolei Diane Schmidt, dyrektor Departamentu Imigracji i Integracji w Dyrekcji Generalnej Spraw Wewnętrznych Komisji Europejskiej opisała w swoim przemówieniu szczegółowo obecne i planowane działania instytucji europejskich, które mają na celu ułatwianie rozwoju polityki integracyjnej w krajach członkowskich UE.
Program konferencji opierał się na następującej logice: pierwsza sesja poświęcona była nowej inicjatywie Komisji Europejskiej, tj. Europejskim Modułom Integracji Migrantów. Kolejna dotyczyła tematu ewaluacji polityk integracyjnych. W drugim dniu konferencji, po otwierającym wykładzie dr. Macieja St. Zięby z Katolickiego Uniwersytetu Lubelskiego im. Jana Pawła II, a zarazem dyrektora Wydziału Spraw Obywatelskich i Cudzoziemców w Lubelskim Urzędzie Wojewódzkim, odbyły się dwie sesje: pierwsza na temat wspólnej europejskiej polityki integracyjnej i, kończąca konferencję, sesja poświęcona integracji na poziomie lokalnym.
Zamierzeniem organizatorów było rozpoczęcie konferencji od wprowadzenia nowych idei wspólnej polityki integracji, rozwijanych w „Brukseli”, a następnie rozmowa o ocenie dotychczasowej polityki, co ma prowadzić do jej usprawnienia, jak również do wyłonienia najlepszych praktyk i modeli, możliwych do zastosowania na poziomie lokalnym. Wszystko to miało przyczynić się do ostatniej sesji, podczas której dyskutowano o zagadnieniu integracji na poziomie miast, gmin i dzielnic, a więc poziomie będącym prawdziwą areną procesów integracyjnych.
Nowy instrument, stare wyzwania
Podczas pierwszej sesji Europejskie Moduły Integracji Imigrantów zostały przedstawione przez ich twórców. Eva Schultz z Dyrekcji Generalnej Spraw Wewnętrznych Komisji Europejskiej opisała podstawowe założenia dotyczące Modułów, czyli zestawu powiązanych ze sobą propozycji dobrych praktyk rekomendowanych do stosowania w państwach członkowskich przez Komisję Europejską i Europejskie Forum Integracyjne. Moduły te powstały w oparciu o badania naukowe, a proces ich tworzenia miał partycypacyjny i negocjacyjny charakter - odbywał się w ramach współpracy różnych aktorów polityki integracyjnej. Mają one charakter instruktażowy, tzn. ich celem jest raczej przedstawienie wskazówek, jak tworzyć politykę integracyjną w poszczególnych obszarach, niż dawać gotowe rozwiązania. Są elastyczne - mogą być potraktowane jako zarys całościowej polityki integracyjnej, ale również, w zależności od swoich potrzeb czy krajowego prawodawstwa, możliwe jest wykorzystanie tylko poszczególnych ich komponentów. Trzy podstawowe obszary tematyczne, w których opracowane są Moduły, dotyczą: nauki języka i kursów orientacji społecznej; zaangażowania społeczeństwa przyjmującego oraz aktywnego udziału imigrantów we wszystkich aspektach życia społecznego. Europejskie Moduły Integracji Migrantów nie są jeszcze przedsięwzięciem zakończonym.
W dalszym ciągu trwają prace nad zestawieniem rekomendacji dotyczących ich stosowania. O pracach nad Modułami mówiły Helene Urth i Hanna-Maija Kuhn z Ramboll Management Consulting - duńskiej firmy konsultingowej, która na zlecenie Komisji Europejskiej koordynowała projekt tworzenia Modułów. Propozycje poszczególnych wskazań w Modułach zostały wyłonione na podstawie analizy polityk integracyjnych prowadzonych obecnie w państwach członkowskich UE. Następnie eksperci i praktycy dyskutowali na ich temat w trakcie seminariów organizowanych przez Ramboll Management Consulting. Na poziomie poszczególnych państw informacje o dobrych praktykach integracyjnych zbierały Krajowe Punkty Kontaktowe ds. Integracji Imigrantów.
Możliwości wykorzystania Modułów na przykładzie Danii przedstawił Morten Spies z duńskiego Ministerstwa ds. Uchodźców, Imigracji i Integracji. Morten Spies brał czynny udział w pracach nad tworzeniem Modułów, a w swoim wystąpieniu podkreślił, że Europejskie Moduły Integracji Migrantów będą flagową inicjatywą w dziedzinie migracji podczas duńskiej prezydencji w Radzie UE w pierwszej połowie 2012 r. Idea Modułów nasunęła wiele pytań uczestnikom konferencji.
Zwrócono zwłaszcza uwagę na fakt, że Moduły są wypracowywane na podstawie badań oraz ewaluacji praktyk integracyjnych już stosowanych w poszczególnych państwach członkowskich i w obrębie ich społeczności lokalnych. Wysunięto wniosek, że w Europie istnieje już ugruntowana wiedza o skuteczności różnego rodzaju przedsięwzięć integracyjnych. Potrzebne są jednak mechanizmy ich rozpowszechniania oraz refleksja na temat ich stosowalności w odmiennych kontekstach społecznych. Europejskie Moduły Integracji Migrantów jako całość z pewnością nie są pomysłem rewolucyjnym, jednak dostarczają instrumentu upowszechniania sprawdzonych praktyk. Sam demokratyczny proces prac nad Modułami można uznać za dobry przykład, jak powinno się projektować i wdrażać polityki integracyjne - zasięgając opinii naukowców, przedstawicieli władz lokalnych, społeczeństwa obywatelskiego i samych imigrantów.
Jak wiadomo, państwa Unii Europejskiej różnią się historią imigracji. Część z nich ma bogate doświadczenia w stosowaniu polityki integracji imigrantów, inne, zwłaszcza kraje Europy Środkowo- Wschodniej, są na początku budowania swoich polityk. Tak jest w wypadku Polski, w której w 2011 r. przedłożono premierowi do podpisu dokument „Polityka migracyjna Polski” zawierający rozdział na temat polityki integracyjnej. Dla takich państw nauka na podstawie doświadczeń krajów o dłuższej tradycji imigracji może stanowić rzeczywistą pomoc. Zanim rozpoczniemy tę naukę, warto upewnić się, czy zasady działania polityk i ich efekty są szczegółowo przeanalizowane. Można to osiągnąć, stosując różnego rodzaju metodologie i przyjmując odmienne perspektywy badawcze.
Ewaluacja poprzez badania
W trakcie sesji dotyczącej ewaluacji polityk integracji imigrantów wypowiadali się badacze, jak również decydenci korzystający z wyników badań. Michel Amiel z francuskiego Ministerstwa Spraw Wewnętrznych przedstawił założenia i wstępne wyniki badań panelowych prowadzonych nad nowo przybyłymi imigrantami. Francuscy badacze są dopiero na początku swojego projektu, jednak spodziewają się w przyszłości dokonać dokładnej analizy przebiegu procesu integracji kilkuset rodzin.
Z kolei prof. Juan Ferreiro z Uniwersytetu w La Coruña przedstawił wyniki swoich badań porównawczych dotyczących relacji 27 państw członkowskich Unii Europejskiej z zamieszkującymi je społecznościami muzułmańskimi. Prof. Ferreiro jest propagatorem silniejszego wsparcia społeczności islamskich w Europie i budowy ich europejskiej tożsamości. Jednym z jego - nieco kontrowersyjnych - pomysłów jest budowa Europejskiego Instytutu Muzułmańskiego, w którym kształciliby się imamowie, zyskując w ten sposób niezależność od centrów religijnych w krajach arabskich.
David Thorogood z Eurostatu pokazał możliwości wykorzystania danych zbieranych przez tę instytucję do ewaluacji i monitorowania polityk integracyjnych w poszczególnych krajach członkowskich. Dane statystyczne Eurostatu pozwalają na budowę wielu wskaźników, dzięki którym można porównywać poszczególne kraje europejskie. Thomas Huddleston z Migration Policy Group, think-tanku mieszczącego się w Brukseli znanego przede wszystkim z prac nad Indeksem Polityki Integracji Migrantów (MIPEX), porównywał polityki naturalizacji poszczególnych krajów Unii Europejskiej i oceniał ich wpływ na proces integracji. Najważniejszy z przytoczonych przez niego wniosków to stwierdzenie, że otwarcie dostępu do obywatelstwa przyczynia się do silniejszej społecznej i ekonomicznej integracji imigrantów.
Integracja paneuropejska?
Trzecia sesja była poświęcona wspólnej europejskiej polityce integracyjnej i jej wpływowi na polityki integracyjne poszczególnych państw członkowskich. Luis Miguel Pariza Castaños, Doradca Europejskiego Komitetu Ekonomiczno-Społecznego, Przewodniczący Grupy Imigracji oraz Integracji nawoływał do harmonizacji polityki integracyjnej oraz zwiększenia prerogatyw Komisji Europejskiej w tym zakresie (tekst wystąpienia L. Castañosa). Następnie Peter Verhaeghe z Caritas Europa mówił o znaczeniu organizacji pozarządowych w kreowaniu polityki integracyjnej. Przedstawiwszy doświadczenia z uczestnictwa w Europejskim Forum Integracyjnym, stwierdził, że konieczne jest większe zaangażowanie organizacji zrzeszających migrantów w kształtowanie polityk integracyjnych. Jego zdaniem niewłaściwa jest sytuacja, gdy tylko duże organizacje zrzeszające przedstawicieli społeczeństwa przyjmującego działają na rzecz imigrantów. Dla przykładu, projekty finansowane z unijnych funduszy powinny być, według niego, zarówno wymyślane, jak i prowadzone wspólnie z migrantami. Kolejną sprawą podkreśloną przez Verhaeghe była konieczność budowy krajowych i regionalnych platform konsultacyjnych składających się z przedstawicieli władz, organizacji pozarządowych i stowarzyszeń migrantów.
Zgodnie z jego oczekiwaniami Europejskie Forum Integracyjne stanie się reprezentacją krajowych i regionalnych forów oraz platform w Brukseli. Jednak, aby osiągnąć ten cel, tego typu ciała doradcze powinny powstać w każdym państwie członkowskim i w każdym regionie. Dopiero w ten sposób zostanie umożliwione w pełni demokratyczne prowadzenie polityki integracyjnej. Na zakończenie sesji Bartosz Ziółkowski z Władzy Wdrażającej Programy Europejskie omówił początkowe problemy z działaniem Funduszu w Polsce i przedstawił jego rolę jako głównego źródła finansowania projektów integracyjnych w naszym kraju.
Dyskusja zamykająca tę część konferencji koncentrowała się na kwestii wpływu priorytetów Funduszu na kształt krajowych i lokalnych polityk integracyjnych. Podnoszono głosy, że przydatne byłoby poszerzenie kategorii beneficjentów Funduszu. Z nadzieją przywitano informację o planowanym połączeniu Europejskiego Funduszu na rzecz Integracji Obywateli Państw Trzecich i Europejskiego Funduszu na rzecz Uchodźców.
Dobre lokalne praktyki
Ostatnia sesja dotycząca działań integracyjnych na poziomie lokalnym była najbardziej intensywna. Przedstawiono podczas niej różne działania lokalne - konkretne projekty i programy. Szersze spojrzenie zostało zaprezentowane przez przedstawicieli Komitetu Regionów oraz organizacji Eurocities i Intercultural Cities.
Przykłady lokalne pochodziły przede wszystkim z Polski. Inicjatywy Urzędu Miasta Lublina przedstawione zostały przez Romana Jaborkhela. Współpracę między różnymi organizacjami i instytucjami w Lublinie i województwie lubelskim opisała Dorota Kozieł z Miejskiego Ośrodka Pomocy Rodzinie. Natomiast rolę wolontariuszy w działaniach integracyjnych omówił Jacek Wnuk z lubelskiego Centrum Wolontariatu. Przykład działań na rzecz integracji społeczności czeczeńskiej w Łomży został omówiony przez Dorotę Parzymies z Fundacji „Ocalenie”. Należy zwrócić uwagę, że w Polsce bardzo często doświadczenia w pracy na rzecz migrantów przymusowych są gruntem dla budowania programów integracyjnych dla innych kategorii migrantów.
Omówione przykłady lokalne dotyczyły też innych krajów. Petr Potchinchtchikov z Fińskiego Stowarzyszenia Organizacji Rosyjskojęzycznych mówił o problematyce wzmacniania współpracy między różnego typu organizacjami migranckimi, natomiast Glen Cascun z Malty omówił przykład polityki integracyjnej małego kraju, łączącej w sobie cechy polityki szczebla państwowego i lokalnego. Kwestia dialogu międzykulturowego prowadzonego w obrębie społeczności lokalnych została podjęta przez Olivera Freemana z Intercultural Cities. Manolis Dardoufas przedstawił proces konsultacji rekomendacji do nowej Wspólnej Agendy na rzecz Integracji z samorządami lokalnymi i regionalnymi, koordynowanej przez Komitet Regionów.
Wnioski z tej sesji potwierdziły znaczenie samorządów lokalnych w zarządzaniu procesami integracji. Szczególnie mocno podkreślał to Dirk Gebhardt z Eurocities - organizacji zrzeszającej największe europejskie miasta. Jego zdaniem władze lokalne i ich lokalnie zakorzenieni partnerzy społeczni powinni być liderami polityk integracyjnych. W tym sensie instrumenty proponowane przez Unię Europejską, jak np. Moduły, „Podręcznik integracji imigrantów”, Forum Integracyjne czy Europejski Fundusz na rzecz Integracji Obywateli Państw Trzecich mają tylko pomagać w zaspokojeniu potrzeb zdiagnozowanych lokalnie.
Większy wpływ społeczeństwa obywatelskiego
Konferencja „Wspólna polityka integracji: zapobieganie wykluczeniu imigrantów w UE” zorganizowana przez Caritas Polska oraz Ministerstwo Pracy i Polityki Społecznej, a sfinansowana ze środków Europejskiego Funduszu na rzecz Integracji Obywateli Państw Trzecich i budżetu państwa, miała wprowadzić nowe treści do polskiej, jak i europejskiej debaty o kształcie polityki wobec imigrantów. Jej celem było wzmocnienie kanałów komunikacji między przedstawicielami różnych poziomów realizacji tej polityki: europejskiego, krajowego i lokalnego. Posłużyła wymianie informacji na temat dobrych praktyk, a także przedstawieniu szerszej publiczności propozycji nowego instrumentu Komisji Europejskiej, jakim mają być Europejskie Moduły Integracji Migrantów. Zgodnie z zamiarem organizatorów, miała na celu rozpowszechnienie wiedzy o europejskiej polityce integracji, która przez praktyków często kojarzona jest tylko z możliwością pozyskania środków z Funduszu. Konferencja wpisuje się w cykl debat na temat integracji organizowanych przez kolejne prezydencje Rady UE oraz w tematykę obrad Europejskiego Forum Integracyjnego. W ten sposób, poprzez zwiększanie partycypacji jak największej liczby aktorów społecznych zainteresowanych wpływaniem na kształt polityki integracyjnej, miała przyczynić się do przezwyciężenia tzw. deficytu demokracji w Unii Europejskiej.
